Deel 22: Spyware

Vaak vind je bij computertijdschriften een CD-Rom waarop demoversies van bepaalde programma's en daarnaast een heleboel gratis programma's. Ook op het Internet zijn allerlei gratis programma's te vinden die je op je computer kan installeren. Zo zijn er verschillende programma's die de klok van je computer gelijkzetten met een atoomklok, of programma's via dewelke je muziek- en andere bestanden kan uitwisselen, of progamma's om sneller te downloaden van het Internet (Download Managers), enz.
Uiteraard kruipen er de nodige programmatie-uurtjes in het onwikkelen van dergelijke "gratis"software. Het is dan ook helemaal niet zo dat dergelijke programma's uit liefdadigheid aangeboden worden. De inkomsten worden namelijk vaak gegenereerd door allerlei persoonlijke gegevens van de gebruikers van deze software door te spelen aan bedrijven die u dan kunnen bestoken met reclame.

Spyware

Een bekend programma is RealPlayer van Real sofware. Dit programma dient om videobestandjes in het "real" formaat af te spelen. Bij de installatie van één van eerste versies van dit gratis programma werden ongevraagd enkele van uw persoonlijke gegevens, zoals wat voor type computer u hebt, wat uw email adres is enz. doorgespeeld naar Real software. Omdat dit op een storm van protest kon rekenen, werd dit in de latere versies achterwege gelegen, en komt RealPlayer nu eerst "vragen" of deze gegevens doorgestuurd mogen worden.
Ondertussen bevat echter een hele reeks programma's dergelijke "spyware": software die ongevraagd informatie via het Internet naar bedrijven toestuurt. Die informatie kan zijn hoe krachtig de computer is waarmee u werkt, maar ook uw email adres wordt uit uw email programma geplukt, en er wordt nauwgezet bijgehouden welke websites u allemaal bezoekt. Wie bv. vaak websites over auto's bezoekt, kan erop rekenen dat hij grote kans loopt om ongewenst een heleboel reclame te ontvangen van (vaak obscure) bedrijven die in de auto-business actief zijn.
De eenvoudigste vorm van spyware zijn "cookies". Dit zijn kleine tekstbestandjes die uw browser op u harde schijf achterlaat bij het bezoeken van websites. Deze cookies kunnen heel nuttig zijn, zoals voor het "onhouden" van uw paswoord wanneer u telebankiert of online aankopen uitvoert. Handige programmeurs slagen er echter in om cookies die niet voor hun websites bedoeld zijn ook te openen. En als toevallig uw credit-kaartnummer daarin opgeslagen zit zijn de gevolgen niet te overzien.
Veel software bevat "adware". In zijn eenvoudige vorm laat deze "adware" reclameboodschappen aan de computergebruiker zien. Vaak worden deze reclameboodschappen "gepersonaliseerd" aan de hand van allerlei informatie die van uw harde schijf gehaald wordt. Via uw Internet-verbinding wordt dan reclame binnengehaald die aan uw profiel voldoet. Maar het gaat nog verder: sommige adware (zoals "Gator") schiet in actie wanneer u gaat surfen, en overschrijft alle reclamebanners die u op website tegenkomt met "eigen" reclame.

Trojaanse paarden zijn spyware in de zuiverste vorm van het woord: dergelijke programma's nestelen zich stilletjes op uw computer, en gaan achter uw rug allerlei persoonsgegevens, emailadres, creditkaart nummers, ... doorspelen naar verschillende instanties.

Systeemgebruikers

Deze soort spyware gaat heel erg ver: een programma draait op uw computer en via het Internet wordt de rekenkracht van uw computer gebruikt voor het nut van anderen. Dat noemt men ook "supercomputing": de rekenkracht van een hele serie computers parallel gebruiken om complexe berekeningen te kunnen uitvoeren. Dat is heel mooi om moeilijke rekenkundige modellen uit te kunnen werken, zoals bv. weersvoorspellingen, maar als men ongevraagd een deel van de rekenkracht van uw computer gaat gebruiken ... Het lijkt ver van mijn bed, maar als zoonlief bijvoorbeeld het programma "KaZaa" op uw computer geïnstalleerd heeft om MP3 liedjes (en andere) te downloaden van het Internet, moet u eens kijken of "B3D" ook niet bij de geïnstalleerde software staat. Dit is immers de software van Brilliant Digital Entertainment die automatisch mee geïnstalleerd werd en bovenstaand scenario uitvoert.

Probleem?

Moet u zich nu zorgen maken dat er spyware op uw computer staat? Eigenlijk veroorzaken de meeste spyware programma's geen schade aan uw computer (in tegenstelling tot virussen). Meer nog, moest spyware dat wel doen, zouden de schadeclaims aan de firma's die de spyware verspreiden wel snel opduiken!
Maar toch is het geen leuk idee dat iedereen zomaar inzage heeft in uw persoonlijke gegevens, en dat u overstelpt wordt met reclame waar u niet om gevraagd heeft. Daarenboven neemt de spyware zijn eigen deel van de processorkracht van uw computer voor zijn rekening en maakt die ongevraagd gebruik van uw Internet-aansluiting waardoor uw "bandbreedte" vermindert. Dat zal minder opvallen als u een breedband Internet-aansluiting hebt (kabel of ADSL), maar wie nog met een modem surft zal zijn snelheid wél significant zien dalen.

Heb ik spyware?

Als u over een Internetverbinding met een modem beschikt, en uw computer komt u om de haverklap vragen of er een inbelverbinding moet gemaakt worden terwijl u die eigenlijk niet nodig hebt (u bent niet aan het emailen, surfen, chatten,...), mag u er vrij zeker van zijn dat het een spyware programma is dat die inbelverbinding "vraagt" aan Windows. Andere spyware wacht netjes tot uzelf een Internet-verbinding gemaakt heeft om in actie te komen. U moet dan de lichtjes van uw modem (gewone modem, kabel- of ADSL-modem) eens in het oog houden. Boven één van de lichtjes staat meestal "TX" (transmitting) en boven een ander "RX" (receiving). Die lampjes lichten af en toe eens op, ook als u niet actief aan het surfen of emailen bent, namelijk om intermittend contact te maken met uw service provider. Als die lichtjes lustig staan te knipperen terwijl u uw computer met rust laat, is er echter waarschijnlijk een spyware programma aan het werk.
Het programma dat de spyware installeerde van uw computer gooien, is helaas geen goede oplossing. Het oorspronkelijke programma (bv: KaZaa) kan u niet meer gebruiken, maar de spyware blijft wel op uw computer staan én zijn werk doen!
Er zijn gelukkig ook programma's te vinden die speciaal gemaakt zijn om allerlei ongewenste spyware te vinden.
Een firewall (zie ook een vroeger artikel in deze serie) is software die eigenlijk als doel heeft ongewenst verkeer van het Internet naar uw computer toe te blokkeren. Dergelijke firewalls kunnen ook het verkeer dat uw eigen computer wegstuurt in het oog houden. Een voorbeeld van dergelijke firewall is "ZoneAlarm". Tot versie 2.6 was deze zelfs gratis, vanaf de (flink verbeterde) versie 3.0 te betalen. Dergelijk (goedkoop) programma is zeker de aanschaf waard. Telkens als een programma probeert een Internet-verbinding te maken, wordt u daarvan verwittigd, en moet u toestemming geven. Natuurlijk kan u ook aankruisen dat een bepaald programma steeds toegang mag krijgen, zoniet moet u bv. uw email programma telkens toelaten email te versturen.
Andere programma's (spycheckers) bevatten een hele database aan gekende spyware, en kunnen uw hele computer uitkammen op zoek naar deze ongewenste software. Een voorbeeld daarvan is AdAware. Dit programma scant het geheugen, registry en harde schijf van uw computer en wijst u op de aanwezigheid van spyware. U kan dan kiezen welke spyware u van uw computer wenst te verwijderen. Uiteraard zijn de programmeurs van spyware ook niet van gisteren, en zal vaak het hoofdprogramma niet meer werken als u de spyware uitschakeld (als u bv. B3D wist zal KaZaa niet meer werken, maar daar heeft men al een oplossing op gevonden: www.kazaalite.com). Daarom laat AdAware u toe om eerst een backup te maken zodat u de spyware kan terugplaatsen als u merkt dat een cruciaal programma niet meer werkt na verwijdering van de spyware. U kan AdAware ook op regelmatige basis een update van het Internet laten halen van de nieuwste spyware, want de programmeurs van spyware zitten uiteraard ook niet stil.
Blijkbaar is het plaatsen van een spychecker niet echt geliefd bij de auteurs van sommige spyware, en gaat men soms heel erg ver. De multimedia-speler  Radlight zit bijvoorbeeld vol met spyware. Om te beletten dat u dat zou merken, wist de Radlight player eenvoudigweg AdAware van uw computer bij de installatie ervan!

Spyware op uw computer kan een echte plaag worden. Als u uw persoonsgegevens en computerkracht niet te grabbel wil gooien op het Internet, is de installatie van een firewall én een spychecker meer dan een noodzaak. En dan mag u niet vergeten dat er naast spyware ook nog schadelijke software bestaat (virussen en consoorten) waarvoor u dan ook nog een virusscanner nodig heeft.

Dr. Peter Stalmans
Dienst Oogziekten UZLeuven